ენდემური ჯიშები და მათი თავისებურებები

04 May 2023

ქართული ენდემური ჯიშები

ბლუტაბლას ახალი საგაზაფხულო კოლექცია ფერადი და ყვავილოვანი ორნამენტების სიუხვით გამოირჩევა, განსაკუთრებით - „ბროწეულების ბაღი“. მის დიზაინში საინტერესო ისაა, რომ თითოეული ყვავილოვანი მცენარე, რასაც სუფრაზე იხილავ, ქართული ენდემური ჯიშებია, ესენია: კოლხური ბზა, გარეჯის სალბი, აფხაზეთის ხარისძირა, ღვინა და ასკილი. რა თქმა უნდა, მათთან ერთად, სუფრაზე ბროწეულების ხშირი ორნამენტებია. ბროწეულის დატვირთვა ქართულ ხელოვნებაში, კინემატოგრაფიასა და კულტურაში უძველესი დროიდან უცხო სულაც არ არის. სიმბოლურად, ბროწეული უკვდავებასა და ესთეტიკასთან ასოცირდება. არანაკლებ საინტერესო ისტორია აქვს ქართულ ფლორას, მის თავისებურებებსა და განვითარების ეტაპებს. მათ შორის ისეთი სახეობებია, რომლებიც იშვიათი ტიპისაა და წითელ ნუსხაშია შეყვანილი.

საქართველოს, როგორც ქვეყნისა და სახელმწიფოს ფიზიკურ-გეოგრაფიული მდებარეობა მუდამ მომგებიანად ითვლებოდა, ეკონომიკური, გეოპოლიტიკური და სხვა რაკურსით. ცხადია, ადგილობრივმა უნიკალურმა ეკოლოგიურმა პირობებმა განაპირობა მრავალფეროვანი ენდემური ფლორისა და ფაუნის არსებობა. რამდენიმე ასეული ენდემური მცენარებიიდან დიდი ნაწილი რელიქტურიცაა. იმის გათვალისწინებით, რომ ენდემური მცენარეების ნაწილი დღესდღეობით წითელ ნუსხაშია, მნიშვნელოვანია ადგილობრივი ფლორის შესწავლა და შესაბამისი ინფორმაციის პოპულარიზაცია. ცხადია, საქართველოში არსებობენ ის ორგანიზაციები, რომლებიც ამ საკითხზე აქტუალურად მუშაობენ და ტარდება შესაბამისი ექსპედიციები, რომელიც ჩვენამდე მოღწეული ინფორმაციის ერთ-ერთი მთავარი წყაროა.

 

კოლხური ბზა

 

კოლხური ბზა ალბათ ყველაზე მარტივად ამოსაცნობი ენდემური მცენარეა, რადგან ქრისტიანულ დღესასწაულთან, ბზობასთან არის კავშირში და ყოველწლიურად დეკორატიული დანიშნულებით აქტიურად გამოიყენებოდა. გამომდინარე იქედან, რომ კოლხური ბზა მარადმწვანეა და ასობით წელი ხარობს, ლოგიკურია, რომ რელიგიური დატვირთვაც შეიძინა და იმაზე მეტი მნიშვნელობა მიიღო, ვიდრე უბრალოდ მცენარემ და ქართული იდენტობის, ისტორიისა და ტრადიციების განუყოფელ ატრიბუტად იქცა. ამ ეტაპზე კოლხური ბზა საფრთხის ქვეშ მყოფი სახეობაა, ამიტომაც საქართველოს წითელ ნუსხაშია შესული და შესაბამისად, იცავს ქართული კანონმდებლობაც.

კოლხური ბზა მარადმწვანე ბუჩქი ან ხეა, მისი ფოთლები მკვეთრი მწვანე შეფერილობისაა. ძირითადად იზრდება და ხარობს მიუდგომელ ადგილას, ტყეებსა და ღრმა ნიადაგებში, თბილ და ტენიან ადგილას. კავკასია და მისი კლიმატი, გეოგრაფიული პირობები ამ სახეობისთვის არახელსაყრელ გარემოდ ითვლება, ამიტომაც, ფაქტი, რომ 15 000 წლის წინ კოლხური ბზა - მარადმწვანე მცენარე გამყინვარებას გადაურჩა და ჩვენამდე მოაღწია, ამ სახეობას კიდევ უფრო ძვირფასსა და მოსაფრთხილებელს ხდის.

 

ხარისძირა

 

საქართველოში ხარისძირას ორი სახეობა გვხვდება: კავკასიური და აფხაზური. ძირითადი განსხვავება მათი ყვავილების შეფერილობაშია. აფხაზური ხარისძირა საქართველოს ენდემია, კავკასიური კი კავკასიის ეკორეგიონის. ორივე მათგანი მრავალწლიანი ბალახოვანი და დეკორატიული მცენარეა. აფხაზური ხარისძირას ყვავილი ალისფერი, ვარდისფერი ან მოწითალო შეფერილობისაა. გავრცელებულია აფხაზეთში, სამეგრელოსა და იმერეთში, ბზის მსგავსად, იზრდება ტყეებსა და შედარებით მიუდგომელ ადგილებში. კავკასიური ხარისძირა მოყვითალო შეფერილობისაა და ფერდობებზეც გვხვდება, გავრცელებულია მთელი საქართველოს მასშტაბით. ხარისძირა მასობრივად ცნობილია ძირითადად მისი სამკურნალო თვისებებიდან გამომდინარე - გამოიყენება სხვადასხვა პრეპარატების დასამზადებლად.

 

გარეჯის სალბი

 

გარეჯის სალბი საქართველოს ენდემია, ხარობს კახეთში, მხოლოდ გარეჯის ტერიტორიაზე და შესულია საქართველოს წითელ ნუსხაში, როგორც მოწყვლადი სახეობა. გარეჯის სალბო მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა, ნახევრად ბუჩქის ტიპის. ფოთლები მოკლეყუნწიანია და დიდი ზომის ყვავილი არ აქვს, ამიტომაც უფრო მეტად მწვანე შეფერილობისაა, გვირგვინი მეწამული ფერისაა. ვიზუალურად, კლასიკური ჯიშის სალბისგან განსხვავებულია.

 

ღვინა